انقلاب دهقانان در ایران

امام در مورد اصلاحات ارزی گفتند: «من هر دو بعد این مسئله را باید بگویم. نه مالکیت بزرگ شرعی است و نه اقدامات رژیم. مالکین بزرگ که به مردم ظلم کرده اند امّا مبارزه با این ظلم راههای درستی دارد. رژیم نه حسن نیت دارد و نه راه درستی را انتخاب کرده است. در این موارد می‌توان از راه حلهای اسلامی استفاده کرد». (آیت الله رفسنجانی)

انقلاب اسلامی ایران تحت تأثیر ارزشها و هنجارهای سیاسی ـ اسلامی، رفتاری کاملا مغایر با رژیم دست‌‌نشانده پهلوی از خود بروز داد که تمام معادلات و ارزیابیهای تحلیلگران سیاسی را به‌هم ریخت که یکی از آنها، تسخیر سفارت آمریکا در تهران بود. سفارت آمریکا در این دوران، ستادی برای دیگر نمایندگیهای آمریکا در خاورمیانه بود که با جمع‌‌آوری اطلاعات از ایران مواد خام لازم را برای طرح‌‌ریزی برنامه‌‌های آینده و پیگیری منافع ملی دنبال می‌کرد. درواقع با روش اسنادپژوهی قصد داشت را برای منافع خود دنبال کند.

اصلاحات ارضی طرح مشاور امنیتی کندی!

شروع طرح اصلاحات ارضی در دولت کندی و در راستای این اعتقاد که اصلاحات لیبرالی بهترین سد حفاظتی در برابر انقلابهای کمونیستی است، و نیز مشروط نمودن کمکهای نقدی به ازای آنکه شاه لیبرالها را وارد کابینه کند برداشته شد، اما شالوده چنین استراتژی برای کشورهای جهان سوم، توسط «جامعه‌‌شناس آمریکایی به نام "والت ویتمن روستو" صورت گرفت که پست مشاور امنیتی کندی را برعهده داشت و یک سلسله رفورمهای اقتصادی ــ از جمله طرح اصلاحات ارضی ــ در کشورهای آمریکای جنوبی و خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی پی‌ریخت که به نوعی فرهنگ و تمدنهای جوامع تحت سلطه امپریالیسم را تحقیر می‌‌کند و شیوه زندگی آمریکایی و جامعه مصرف انبوه را به عنوان الگوی خود قرار می‌‌دهد.

همچنان‌که مفسران و روزنامه‌‌نگارهای آمریکایی همچون «والتر لیپمن» که گفت:«اصلاحات امینی درست به موقع آغاز شد» و نیز روزنامه نیویورک، هرالد تریبون، که در تاریخ 18 مه 1961 چنین نوشت: «شکست امینی یک انقلاب را به‌دنبال خواهد داشت»،‌نشان دیدگاه بیرونی آمریکاییان به روند اصلاحات و در واقع انکشاف بازار جدید برای فروش انبوه کالاهای آمریکایی است. سیاستهای جنگ سرد، توامان در دو وجه اقتصاد و سیاست،‌ یکدیگر را یاری می‌‌دادند که در نهایت این اقتصاد بود که دست بالای سیاست را برعهده می‌‌گرفت.

از دیگر کارگزاران حوزه اصلاحات ارضی می‌‌توان به «عبدالعظیم ولیان» اشاره کرد. گزارشگر سفارت از او به عنوان مصالحه‌‌گری به تمام معنی یاد می‌‌کند. او به دنبال فرونشاندن خشم بزرگ مالکان که از اجرای اصلاحات ارضی شدیداً لطمه خورده‌‌اند،‌ برآمده است. این گزارش که به تاریخ 19 مه 1971 به وزرات امورخارجه آمریکا فرستاده شده است اظهار می‌‌دارد: از زمانی که ولیان زمام امور را به‌دست گرفت، ‌اختیار وزارتخانه را فراتر از حدود تعیین شده پیش برد.(1)

ولیان نام وزارتخانه را از «وزارت اصلاحات ارضی» به «وزارت تعاون و امور روستاها که منعکس کننده شرایط بالفعل در بوروکراسی ایران و در زمینه گسترش امور روستاییان می‌‌باشد»، تغییر داد.  به تاسیس تعاونیها و شرکتها پرداخت تا با عرضه وام‌های کم بهره یا ماشین‌‌آلات کشاورزی ارزان‌قیمت، چاههای عمیق و مساعدت‌های کشاورزی، انتظارات ‌روستاییان را تا حدی تامین نماید. به توسعه خدمات و آموزش در زمینه فنون و روشهای جدید کشاورزی پرداخت. به بازاریابی محصولات مزارع، با دایر کردن فروشگاه‌های تعاونی و فروش مستقیم محصولات به مصرف کنندگان در شهرهای بزرگ توجه کرد؛ انحصار تریاک را که محصول تعاونی‌های زراعی تحت کنترل مستقیم وزارتخانه‌‌اش بود،‌ به کنترل خود درآورد؛ خانه فرهنگ و صنایع دستی روستایی را بنیان نهاد؛ که هدفش تسلط هر چه بیشتر دولت بر امور روستاها بود.

مرحوم "آیت الله بروجردی" به عنوان مرجع عالیقدر شیعیان معتقد بود اگر قانونی وضع گردد که هیچ مالکی حق تصرف در املاکش را ندشته باشد باید از آن جلوگیری کرد و به همین دلیل هنگامی که قانون اصلاحات ارضی به تصویب رسید به شاه، دولت و مجلس اعتراض نمود. شاه در پاسخ نوشت اصلاحات ارضی در ممالک اسلامی به اجرا درآمده و ما ناگزیر هستیم با خواست اکثریت ملت و دهقانان موافقت کنیم. ایشان در جواب شاه  عنوان نمود که در ممالک دیگر که به گفته شما در آنها اصلاحات ارضی انجام یافته ابتدا نظام سلطنتی به جمهوری تبدیل شده و سپس به اصلاحات ارضی تن داده‌اند.(2)

حجت‌الاسلام حسین بدلا (از روحانیون نزدیک امام) در خاطرات خود از جلسه ای صحبت می‌کند که با حضور آیت‌الله بروجردی برای تصمیم گیری درباره قانون تحدید مالکیت در سال 1339 برگزارشده بود. در این جلسه امام خمینی در مقابل این جمله شاه که «ما دستور داده ایم که این اصلاحات انجام  بگیرد» واکنش نشان داده و به آیت‌الله بروجردی پیشنهاد داده بود که شما بنویسید این خلاف قانون اساسی است. شاه چه حقی دارد بگوید ما دستور داده ایم. کشور مشروطه است و مجلس دارد.

امام خمینی(ره) در دیدار با اعضای انجمن اسلامی دانشگاه تهران در اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۲ عدم مخالفت با نفس اصلاحات ارضی را این‌گونه بیان داشت: حوزه علمیه هرگز مخالف اصلاحات ارضی نبوده؛ آیا دولت به ما پیشنهاد کرد و از ما نظر خواست؟ ما می‏دانیم این موضوع برای سرگرمی کشاورزان فراهم شده است.

بنابراین اصلاحات ارضی چیزی جز پرستیژ شاهانه و انقلابی بر روی کاغذ نبود زیرا که خود طراحان این طرح به سمبولیک و ناقص بودن آن ایمان داشتند و آن را شکستی شاهانه قلمداد می‌‌نمودند. 


پی نوشت:
1- تلاش برای جلوگیری از انقلاب دهقانان در ایران، سید هاشم منیری، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
2- اصلاحات ارضی؛ ایده‌ای که تکراری بود، سیدمرتضی حسینی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

---