خیانت‌های عباس امیرانتظام

عباس امیرانتظام که در تاریخ جمهوری اسلامی ایران مسئولیت‌هایی چون معاون نخست‌وزیر و سخنگوی دولت موقت مهدی بازرگان را برعهده داشت و برای مدتی نیز سفیر ایران در استکهلم بود، با تمایلات غرب‌گرایانه خود صدمات و خسارت‌های فراوانی به نظام جمهوری اسلامی و مردم ایران وارد کرده است که برخی از این خیانت ها در اسناد لانه جاسوسی آمریکا منعکس شده است. در نوشتار پیش‌رو به بخشی از این خیانت‌ها اشاره خواهد شد.

1- عامل عادی‌سازی روابط ایران و آمریکا

یکی از کارهای امیرانتظام، تلاش برای عادی‌سازی روابط با آمریکا و ایجاد چهره‌ای مثبت از ایالات متحده برای ایرانیان و سیاستمداران ایرانی است. سفارت آمریکا نیز از این موضوع به خوبی آگاه بود و نسبت به آن، بسیار خرسند و راضی به نظر می‌آمد و حتی خروج انتظام از کابینه دولت بازرگان را با نگرانی می‌نگریست. امریکایی‌ها همچنین اعتقاد داشتند باید این عنصر را حفظ کنند زیرا متناسب با مصالح آمریکا گام برمی‌دارد.

بر اساس نامه سوم تیرماه 1358 که سفارت آمریکا در تهران صادر کرده است، «امیرانتظام یکی از "مؤثرترین مدافعین عادی کردن روابط بین ایران و آمریکا در کابینه بازرگان" بوده است. گاه‌گاهی به دلیل ارتباط آمریکاییش به عنوان یک عامل آمریکا به او حمله شده است. اما او به طور کلی به وسیله این تهمت­‌ها ترس به خودش راه نداده است. اخیراً در 21 ژوئن در یک مصاحبه مطبوعاتی با یک برخورد منطقی ضرورت تفاهم بین ایران و ایالات متحده را توضیح داد...»

اقدامات امیرانتظام برای عادی‌سازی رابطه با امریکا آنقدر به مذاق امریکایی‌ها خوش آمده بود که از وی تشکر کردند. به نقل از کارمند سفارت آمریکا: «من از انتظام به خصوص در مورد اقداماتش برای تسهیل حرکت به طرف عادی کردن روابط مفید دوجانبه در دوره بعد از انقلاب تشکر کردم و متذکر شدم که به نظر ما مصاحبه‌اش در 21 ژوئن در این مورد بسیار مفید بوده است.»

خود امیرانتظام نیز در صحبت با کاردار سفارت آمریکا از نقش خود با عنوان رابط ایران و آمریکا یاد می‌کند. در تحلیل کاردار سفارت آمریکا آمده است: «انتظام خوشبین بود که سفرش به سوئد باعث این نخواهد شد که وظیفه‌اش به عنوان کانال ارتباطی بین دولت ایران و آمریکا قطع شود. او حتی گفت که ارتباط ساده‌تر نیز خواهد شد. در آنجا بهتر از واشنگتن و تهران می‌توانیم حرف‌های خود را بزنیم.»

وزیر امور خارجه آمریکا در یک گزارش با عنوان «مذاکره با امیرانتظام» در تاریخ 18 مرداد1358 به خصوصیت وی پیرامون عادی‌سازی روابط و توصیه‌های امیرانتظام اشاره می‌کند و می‌نویسد: «استمپل گفتگو را با اطمینان خاطر و حسن نیت دولت آمریکا نسبت به دولت ایران [دولت موقت] شروع کرد. سپس گفتگوی مختصری در خصوص روابط ایران و آمریکا در پی آن انجام گرفت. مهم‌ترین نکاتی که به وسیله امیرانتظام عنوان شد، عبارتند از: عادی کردن روابط با آمریکا باید به آهستگی پیش رود تا سوءظن کسانی را که نظر خوبی نسبت به آمریکا ندارند، برنانگیزد. در رابطه با ارتباط با دولت موقت احتمالاً بهترین شیوه حفظ تماس با خود نخست‌وزیر، هر20 ، 15 روز یک بار می‌باشد. مسلماً الان خیلی زود است که بشود با آیت‌الله خمینی ملاقات کرد. تبادل سفیر احتمالاً در پاییز مناسب خواهد بود. شاید زمانی که دولت جدید دائمی مستقر شده باشد. انتظام افرادی نظیر ”ریچارد کات" و ”رمزی کلارک" را به عنوان سفیر پیشنهاد می‌کند.»

سفارت آمریکا تلاش داشت از موقعیت امیرانتظام برای نفوذ در جراید و مطبوعات ایران بهره‌گیری کند و از این طریق بتوانند مواضع ملت در خصوص آمریکا را تغییر دهد. در بخشی از اسناد لانه جاسوسی در این رابطه آمده است: «ما امیدواریم که انتظام بتواند کاری کند که تبلیغات ضد آمریکایی در نشریات ایرانی کاهش یابد.»[5] در جایی دیگر آمده است: «کاردار امیدوار است که به وسیله انتظام کاری کند که روزنامه‌ها حملاتشان را نسبت به آمریکا کاهش دهند.»[6]

2- سخنرانی‌ها و مواضع همسوء با سیاست‌ها و منافع آمریکا

بروسل لینگن، کاردار موقت سفارت آمریکا در ایران، در نامه‌ای که در تاریخ 12/04/1358 برای عباس امیرانتظام می‌نویسد، از سخنرانی و موضع‌گیری‌های همسوی وی با آمریکا قدردانی می‌کند و چنین اذعان می‌کند که؛ «چارلی ناس برای این از توجهاتی که شما طی چند ماه گذشته به مناسبت‌های مختلف به او و از طریق او به این سفارت مبذول داشته‌اید، تعریف کرده است.

دولت من خواسته است که مخصوصاً قدردانی خود را به سبب بیاناتی که شما در 21 ژوئن در یک برنامه همگانی در مورد روابط ایران و ایالات متحده ایراد فرمودید، ابراز دارم. همان طوری که دیروز به وزیر خارجه یادآور شدم بیاناتی از این قبیل و اعلامیه 27 ژوئن وزیر خارجه نیز به طور وسیعی به پیشرفت تفاهم بهتر میان دو ملت و دولت‌هایمان کمک می‌کند که واقعیت‌های جدید را در ایران منعکس می‌سازد.»

براساس گفته‌های کارمند سفارت سوئیس که در گزارشات سازمان جاسوسی آمریکا در ایران آمده است، مینوت کندی گزارش می دهد: «انتظام و سفیر بر سر این موضوع توافق داشتند که اینک به تلاش وسیعی احتیاج هست تا هم ایرانی‌ها و هم آمریکایی‌ها از مسایل مورد نظر یکدیگر و وقایع ایران آگاه شوند. سفیر به انتظام اطمینان داد که مایل است با وی در تماس نزدیک باشد. انتظام اظهار تشکر کرد و گفت که وی تاکنون صحبت­های سودمندی با معاون هیئت رئیسه که قبلاً کاردار بود، داشته است و البته تمایل دارد که ارتباط نزدیک با کارمندان سفارت آمریکا را ادامه دهد.»

امیرانتظام از قول نهضت آزادی به آمریکایی‌ها در خصوص حراست از منافعشان اذعان می‌کند؛ «انتظام موضوع را عوض کرده و گفت: نهضت آزادی مایل است که با یک هیئت آمریکایی ملاقات کند، برای مذاکره در مورد منافع آمریکا در ایران و تلاش برای اجتناب از درگیری بین آمریکا و جنبش اسلامی که خواستار روابط خوب با آمریکا است.»

3- ارائه اطلاعات حکومتی و امنیتی به ماموران سفارت آمریکا

براساس مشاهده نامه‌ها و بخش‌های مختلف اسناد لانه جاسوسی که مربوط به عباس امیرانتظام است، به وضوح می‌توان دریافت که امیرانتظام به راحتی مسائل داخلی نظام را به مسئولان سفارت آمریکا منتقل می‌کرد و در هر مسئله از وی سوالی پرسیده می‌شد، به راحتی به آنها پاسخ داده و اطلاعات سیاسی، نظامی و امنیتی را در اختیار جاسوسان و کارداران سفارت آمریکا قرار می‌داد.

به عنوان مثال، کاردار سفارت آمریکا یکی از گفتگوهای خود با امیرانتظام را چنین تشریح می‌کند؛ «نظرهای انتظام را درباره نحوه عمل دولت موقت در سطح مملکت با توجه به ملاقات‌هایی که بین کابینه و شورای انقلاب با [امام] خمینی در هفته گذشته انجام شده بود، جویا شدم. انتظام پاسخ داد که دولت موقت همچنان مشکلات فراوانی دارد و بیشتر این مشکلات به وسیله افراد ایده‌آلیستی که می‌خواستند کمک کنند، ایجاد می‌شود. او افزود که حل این مشکلات به زمان احتیاج دارد و ما و شما (آمریکا) باید صبور باشیم. او در دنباله سخنانش خاطر نشان ساخت که دولت موقت در اعمال قدرت مشکلاتی دارد ولی او مسئول تمام کارها شناخته می‌شود.

مردم زیادی که در خارج از کادر دولتند، به دولت اجازه نمی‌دهند که خودش امور مملکتی را انجام دهد و این مردم حتی دانش و یا تخصص اداره مملکت را ندارند. انتظام همچنین گفت که دولت موقت به کرات سعی کرده است که این افراد را قانع کند که دست از مزاحمت بردارند و این تلاش از پشتیبانی خمینی برخوردار بوده است... او افزود که امیدوار است که آمریکا دولت موقت را از چنین فعالیت‌های خرابکارانه آگاه کند.»

در جایی دیگر، انتظام از وضعیت داخلی ایران اطلاعات مهمی را به سفارت آمریکا می‌دهد که بخشی از این اطلاعات در شرایط بحرانی ایران به شرح زیر است؛ «انتظام اقرار کرده که حکومت مشکلات داخلی دارد... او گفت بررسی قراردادهای آمریکا تا دو هفته دیگر تمام خواهد شد. اشاره کرد که نیروی هوایی عملاً قطعات یدکی هلیکوپتر ندارد. تعویض‌ها مشکل هستند چون در آمریکا اشکالاتی هست. او از هشت میلیون دلار قطعات یدکی دولت ایران که در تگزاس مانده یاد کرد...»

لینگن در هجدهم مرداد 1358 در یک گزارش سری به وزیر امور خارجه آمریکا، از تبادل اطلاعات میان امیرانتظام و جاسوس آمریکا پرده بر می‌دارد و می نویسد؛ «مبادله اطلاعات بین امیرانتظام و کارشناس خدمات خارجی استمپل چیزی است که ما انتظار داشتیم. به خصوص در مورد مطالبی که انتظام قبلاً به ناس و من اشاره کرده بود.»

در ادامه این گزارش، آمده است که آمریکا از این ارتباط با امیرانتظام مترصد کسب اطلاعات امنیتی، دفاعی و سیاسی ایران بود تا از این طریق بتوانند منافع آمریکا را تامین کند: «ما باید سعی کنیم که در این آزمایش بعضی از اطلاعات نیز در عوض به آمریکا داده شود. مثال: روش دولت موقت نسبت به عراق، پشتیبانی ایران از شورشیان افغانستان، روش روسیه در روابط مستقیم با دولت موقت، حزب توده و غیره. با انتظام درمورد تماس دائم در تهران برای مبادله بدون وقفه اطلاعات موافق هستیم و آمدن مأمور اطلاعاتی از واشنگتن به مخفی کاری‌ها وپوشش‌های اینجا کمک خواهد کرد. با وجود این، ما می‌توانیم درباره مسئله تجدیدنظر نماییم و این تجدیدنظر بستگی به توسعه کارها دارد.»

ونس در یکی از گزارشات خود در خصوص تمایلات امیرانتظام به ارتباط با دفاتر جاسوسی آمریکا اذعان می دارد: «امیرانتظام به مسئول ما گفت که مایل است که با کارمندان دولت آمریکا در خارج از ایران گفتگو نماید.»

همچنین براساس گزارش‌های سفارت امریکا، امیرانتظام اطلاعات مربوط به کابینه دولت را در اختیار سفیر آمریکا و کارمندان سفارت آمریکا در ایران قرار داده و در این زمینه اظهار همکاری کرده است: «وزیر مختار در 5 اکتبر به امیرانتظام تلفن زد تا همان طور که تلکس مرجع پیشنهاد کرده بود تحولات اخیر ایران را مورد بحث قرار دهند. به هر حال انتظام به بحث در مورد تحولات خاصی از قبیل شخصیت‌های جدید کابینه اظهار تمایل کرد.»

4- تلاش برای بازگرداندن تجهیزات مخابراتی ارتش آمریکا

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا بسیاری از تعهدات نظامی خود را منحل کرد و با وجود دریافت هزینه‌های تسلیحات نظامی، هواپیمایی و...، هیچ کدام از آنها را به ایران تحویل نداد و با اقدامی یک‌سویه، برخلاف مصالح ملت ایران گام برداشت. این موضوع در حالی بود که امیرانتظام تلاش زیادی انجام داد تا تجهیزات مخابراتی و نظامی ارتش آمریکا که در زمان رژیم پهلوی در ایران وجود داشت را ابه این کشور منتقل کند.

براساس گزارش اسناد لانه جاسوسی و کارمند سفارت این کشور، «از تلاش های انتظام در مورد انتقال ذخایر و خوار و بار ارتش آمریکا در ایران و بازگشت دادن وسایل مخابراتی نظامی تشکر کردم و به او توجه دادم که ما همچنان به خاطر تعدد مراکز قدرت با مشکلاتی در مورد کنترل وسایل و اموال مربوطه رو به رو شده ایم. انتظام تعجب کرد که چرا هنوز مسئله ذخایر خواروبار حل نشده است. او تمایل دولت موقت را در مورد خرید آنها تکرار کرد و گفت که درباره آن با وزیر بازرگانی تماس خواهد...»

5- تبادل اطلاعات با سازمان CIA

کلیه مأمورین سیا دارای یک اسم رمز و یک شماره رمز بودند که در اسناد برای سری ماندن عناوین آنها از این اسم یا شماره رمز استفاده می‌شد. به طور مثال اسم رمز جرج کیو، یکی از مأموران سیا که برای ملاقات با امیرانتظام به تهران و استکهلم مسافرت کرده بود آدلیسک بود. ارتباط امیرانتظام با سازمان‌های جاسوسی و سفارت آمریکا نیز به حدی بوده است که برای وی اسم رمز قرار داده بودند. براساس اسناد لانه جاسوسی، 1 SDPLOD/س. د. آهسته رو-1 اسم رمز عباس امیرانتظام بود. امیر انتظام همچنین از اوائل دهه 1340 با سیا و مامور سابقه‌دار آن سازمان، جرج کیو (آدلسیک) ارتباط داشته است.

در رابطه با اعزام امیرانتظام به عنوان سفیرکبیر ایران در استکهلم، دو هدف از سوی گردانندگان نهضت آزادی (دولت موقت) دنبال می‌شده است، یکی اینکه او از سوی دولت موقت مامور برقراری تماس مجدد با سیا و تبادل اطلاعات باشد و دیگری جذب ایرانیان مقیم اروپا برای بازگشت به ایران.

در بخشی از اسناد لانه جاسوسی، مستقیماً به همکاری امیرانتظام با سازمان سیا و نقش وی در تبادل اطلاعات سخن به میان می‌آید: «حتی بعد از مدتی کار به روابط با CIA می‌کشد: از کاردار آمریکا در استکهلم می‌خواهد که به انتظام اطلاع دهد که ما حاضریم تبادل اطلاعات بعد از دهم سپتامبر انجام شود. کاردار از انتظام خواهد خواست که با یزدی تماس بگیرد و یزدی با شما، تا تاریخ دقیق تبادل اطلاعات را تعیین کند.

هدف ما از انجام این روش این است که به شما (کاردار) اطمینان بدهیم که یزدی و انتظام در مواضعشان نسبت به این ملاقات‌ها هماهنگی کامل دارند.»[17] در جایی دیگر درج شده است؛ «او (امیرانتظام) مجدداًخواهش کرد که تبادل اطلاعات داشته باشیم؛ در مورد فعالیت‌هائی که در داخل و یا در کشورهای مجاور صورت می‌گیرد.» در جایی دیگر، مامور سفارت آمریکا از عطش امیرانتظام به تبادل اطلاعات با آمریکایی‌ها یاد می‌کند و می‌نویسد: «در ملاقات کاردار با انتظام یک بار دیگر علاقه دولت ایران [دولت موقت] به مبادله اطلاعات ابراز گردید...»

6- مخالفت با گروه های مذهبی

وزیر امور خارجه واشنگتن در مرداد 1358 طی یک گزارش پیرامون امیرانتظام اشاره می‌کند؛ «انتظام نظراتی برای بهبود روابط ایران و آمریکا دارد. او به عنوان یک "سفیر فوق‌العاده" از طرف دولت موقت انقلابی ایران در اروپا خدمت می‌کند. انتظام نسبت به نفوذ مذهب افراطی در دولت و خمینی اظهار نگرانی می‌کند.

اصطکاک‌های قابل ملاحظه‌ای بین گروه‌های خیلی مذهبی (رادیکال) افراطی اطراف خمینی(ره) و کسانی که صرفاً ”مسلمانان خوب" در نهضت آزادی خوانده می‌شوند و هم اکنون ملت را اداره می‌کنند، وجود دارد.» در بخشی از گزارش ماموارن سازمان سیا آمده است که انتظام مخالف قدرت‌یابی نیروهای مذهبی و روحانیون است.

بدین ترتیب، اسناد لانه جاسوسی با افشای این قبیل اقدامات امیرانتظام که در راستای اهداف امریکا بود، برگی از خیانت‌های وی به مردم ایران و نظام جمهوری اسلامی را نمایان کرد.

---

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی